Als er één element is dat veel aandacht heeft gekregen van het rapport ‘Veerkracht in corporatiewijken’ van Frissen en consorten, is dat er in toenemende mate sprake is van een concentratie van leefbaarheidsproblemen in arme wijken. In die zin vonden de onderzoekers van InFactResearch en Circusvis, waaronder Frissen, iets wat anderen al vermoedden en gedeeltelijke voorzagen. De beloftes die de decentralisatie bood in termen van efficiëntie door maatwerk, nabijheid, participatie en eigen kracht, hebben in dit soort wijken wellicht averechts uitgepakt. Daar is een veelheid van redenen voor aan te wijzen, maar gedurende het gesprek tussen Veldboer en Frissen stijgt er één element met kop en schouders bovenuit: het chronische gebrek aan tijd en geld onder professionals en de organisaties waar ze voor werken.

Omgaan met schaarste

“Die verzorgingsstad heeft helemaal geen mooie bruidsschat gekregen van de verzorgingsstaat. De dertig procent efficiencykorting was door ‘de staat’ al ingeboekt voordat de decentralisatie van start ging,” legt Veldboer uit. Die korting komt op allerlei manieren terug, en wreekt zich het hardst op de plekken waar de problemen zich concentreren. “Los van welke professional je spreekt, ze geven allemaal hetzelfde aan,” legt Veldboer uit. “De wijkverpleegkundige vertelt, ik kom niet uit met mijn tijd, de huisarts vertelt, ik kom niet uit met mijn tijd. De sociaal beheerder, het sociale wijkteam en de wijkagent geven allemaal aan dat ze hun werk loodzwaar vinden.” Frissen valt hem bij: “Die tekorten beperken zich inderdaad niet tot één activiteit. Het geldt voor een heleboel activiteiten. Of je nu kijkt naar zorg, welzijn of politie: ze hebben allemaal weinig middelen en veel te veel te doen.”

‘Ook zij gaan onder druk van schaarste soms hele domme dingen doen. Ik denk dat ook bij gemeenten en corporaties te zien’

Frissen trekt daarbij een opvallende parallel met de bewoners van de kwetsbare wijken. Armoede, zo laat veel onderzoek zien, maakt dat mensen objectief gezien slechtere beslissingen nemen en daardoor minder in staat zijn om hun eigen problemen goed ter hand te nemen. Diezelfde psychologie van de schaarste denkt Frissen terug te zien bij de organisaties en professionals die geacht worden die arme mensen te helpen. “Het is opvallend hoe veel invloed schaarste heeft, juist ook bij organisaties. Ook zij gaan onder druk van schaarste soms hele domme dingen doen. Ik denk dat ook bij gemeenten en corporaties te zien. Zelf heb ik bijvoorbeeld lang bij Ymere gewerkt. Daar stond het water ten tijde van de financiële crisis op een gegeven moment ook aan de lippen. Onder het mom van door consultants ingefluisterde efficiëntiewinsten - ‘verhuren was toch geen rocket science’ - gingen we dingen schrappen die op korte termijn geld bespaarden, maar op de langere termijn waarschijnlijk zeker zo veel hebben gekost. Zowel financieel als maatschappelijk.” En ook de professionals ontkomen daar niet aan. Professionals met tijdnood gaan zogenaamd coping-gedrag vertonen. In het licht van een chronisch tijdgebrek, worden ze als het ware gedwongen om zich op urgente dingen te richten: het blussen van de heetste brandjes. Maar dat betekent niet dat je ze dat aan moet rekenen, meent Veldboer. “Ik wil echt af van het ‘bashen’ van professionals. Ze hebben gewoon te weinig tijd en zelfs dan proberen ze vaak nog te compenseren. Onderzoek laat zien dat ze soms gewoon in hun eigen uren dingen voor de wijk gaan doen. Die coping-strategieën zijn kortom ook weer niet altijd negatieve en dysfunctionele strategieën. Je ziet ook dat er meer moving towards coping-strategieën worden ontplooid,” legt hij uit. “Alleen zijn die extra inspanningen niet voldoende om de stijgende problematiek echt te lijf te gaan. “ Een andere consequentie van het chronische gebrek aan tijd en middelen is dat de zo gehoopte bredere domeinoverstijgende aanpak geen kans krijgt om zich te ontwikkelen. Frissen ziet weliswaar een beweging waarin meer aandacht komt voor het formuleren van domeinoverstijgende doelen, maar onder de druk van de schaarste komen veel initiatieven om meer gezamenlijk op te trekken niet van de grond of houden ze maar een paar jaar stand. “Samenwerken kost tijd en vraagt geduld.”

Reële verwachtingen participatie en eigen kracht

Daarbij is het niet alleen het gebrek aan geld dat de verhuizing van verzorgingsstaat naar verzorgingsstad parten speelt. Bepaalde dominante manieren van denken, lijken soms ook in de weg te zitten. Juist bij wijken waar veel corporatiewoningen staan en waar sprake is van een toenemende concentratie van problemen, past het participatiedenken wellicht minder goed. Frissen licht toe: “Je kan grofweg drie typen huurders onderscheiden. Huurders die gewoon een betaalbare woningen nodig hebben en verder niets. Dat is veruit de grootste groep. Dan heb je aan de ene kant de huurders die wat meer willen en kunnen, misschien een coöperatie oprichten of een moestuin. Aan de andere kant van het spectrum zien we de groep die niet eens geholpen is met alleen een betaalbare huurwoning, maar door allerlei problemen op veel terreinen ondersteuning nodig heeft. Kortom, een grote groep huurders wil of kan niet participeren. Dan denk ik, ja, laten we nou gewoon eerlijk zijn. De vormen van participatie en eigen kracht waar wij allemaal aan denken, vind ik hier helemaal niet realistisch. Tegelijkertijd besef ik hoe belangrijk het is dat iedereen meedoet en voelt ertoe te doen. Maar wat is de juiste vorm?” Ook Veldboer relativeert de mogelijke impact van participatie en samenredzaamheid. Hij wil ervoor waken dat de waarde van individuele steun onvoldoende wordt onderkend ten faveure van meer op collectieven gerichte vormen van ondersteuning. “Deels kan dat en ik ben er zeker niet op tegen. Er zijn ook mooie voorbeelden, zoals de AA en de buurtcirkels. Maar je ziet dat die collectieve vormen het beste werken als er goede regie op zit en als de groepen relatief vaststaan."